Pljevlja

Na sjeveru Crne Gore na tromeđi Srbije i Bosne i Hercegovine, u crnogorskom dijelu Sandžaka nalaze se Pljevlja. Prostire se na 1346 km2 i po veličini je treća općina u Crnoj Gori. Po popisu stanovništva iz 2011. godine općina je imala 30 786 stanovnika. Prošlost grada je veoma interesantna i slojevita. Zbog činjenice da su se nalazila na važnom geostrateškom položaju i poznatim regionalnim putevima, Pljevlja su bila naselje od najstarijih vremena. Tragovi naselja sežu od ilirskog perioda III stoljeća prije nove ere. U helensko doba Grci su na ovom prostoru osnovali grad koji je postao kulturni centar Dalmacije. Vremenom su na ovim prostorima vlast uspostavili Rimljani, u II stoljeću nove ere nastalo je naselje poznato pod imenom Municipium S.

Materijalni ostaci su djelimično otkopani i nalaze se u Kominima kod Pljevalja. Iz antičkog perioda sačuvani su brojni ostaci kao što su: staklo, nakit i keramika. Jedan dio ovih materijalnih ostataka nalazi se u Zavičajnom muzeju u Pljevljima. Najpoznatiji nalaz je stakleni pehar – Dijatera. Obavijena je plavom staklenom mrežom sa natpisom Vivas Panelleni bona, ispod oboda. U VI stoljeću nove ere na ove prostore dolaze slovenska plemena. Formira se novo urbano naselje Breznica. Ime je dobilo po istoimenoj rijeci koja protiče sredinom grada. Krajem XII stoljeća uspostavlja se Raška, srpska srednjovjekovna država, u čijem je sastavu i Breznica bila do 1373. godine, kada ulazi u Bosansku banovinu, koja 1377. godine prerasta u Kraljevinu Bosnu. Početkom XV stoljeća grad mijenja ime. Po velikoj pljevi od žita, urbani dio se počinje zvati Pljevlja.

Pod ovim imenom se prvi put spominje u dubrovačkim dokumentima iz 1430. godine. Kada Osmanlije 1465. godine osvajaju ovaj kraj, zbog kamenih brda, grad se službeno prozvao Tašlidža (Kamenica) i naziv zadržao do Prvog balkanskog rata (1912). Tokom 447 godina neprekidne osmanske vladavine, Tašlidža (Pljevlja) su postala jedan od najvećih gradova Hercegovačkog, a od XIX stoljeća Novopazarskog sandžaka i Bosanskog ejaleta do 1877. godine. U periodu od 1576. do 1833. godine bila su službeno sjedište hercegovačkih sandžakbegova, a od 1880. do 1912. godine Pljevaljskog sandžaka. U srednjovjekovnom i osmanskom periodu u Pljevljima i njenoj okolini podignuto je više sakralnih i profanih objekata. Najpoznatiji su: manastir sv. Trojice (XV st.) i manastir sv. Arhangela Mihaila u selu Đurđevića Tara (XV st.). Tu su i ostaci tvrđava i gradova: Koznik (XV st.) i Kukanj (XV st.), te srednjovjekovni stečci – Marina šuma, Vrulja 53 stećka, Molika – Mataruge, 40 stećaka, Livadice/Kaursko groblje, područje Boljanići 200 stećaka, Poblaće, 170 stećaka, u Gornjem Gracu više neevidentiranih stećaka, te na drugim lokacijama.

Nažalost, ovim unikatinm spomenicima se ne poklanja dužna pažnja. Tokom petostoljetne osmanske vlasti najpoznatiji objekat je Husein-pašina džamija (1569) u centru grada sa Sahat-kulom (početkak XVII st.), te postojeće četiri od devet džamija koliko ih je bilo u gradu, a na području općine Pljevlja od ukupno 16džamija, sada postoji samo jedna u selu Rosuljama – Bukovica. Pljevlja su u osmanskom periodu imala jednu od većih čaršija sa brojnim zanatskim radnjama i trgovačkim dućanima, magazama, bezirstanom, karavansarajem i drugim poslovnim objektima. Vremenom su sve građevine pljevaljske čaršije porušene. Posebno je to bilo intenzivnije od 1959. godine. Poslije Prvog balkanskog rata, Pljevlja su ušla u sastav Kraljevine Crne Gore.U Prvom svjetskom ratu (1914-1918) Pljevlja sa okolinom bila su pod austro-ugarskom okupacijom, a od 1918. do 1941. godine u sastavu Kraljevine SHS, odnosno od 1929. godine Kraljevine Jugoslavije. U Drugom svjetskom ratu (1941-1945) u gradu i okolini najviše je bila italijanska i njemačka vlast. Iz toga vremena najznačajniji događaji su: Pljevaljska bitka od 1. decembra 9141. godine i osnivačka skupština ZAVNOS-a koja je u prisustvu 263 delegata iz pet sandžačkih gradova održana u pljevaljskoj Gimnaziji 20. i 21. novembra 1943. godine.

Na zasjedanju su od prisutnih izabrana 62 vijećnika koji su predstavljali Skupštinu ZAVNOS-a. Takođe je izabrano 10 vijećnika koji su predstavljali Izvršni odbor – Vladu Sandžaka. Za predsjednika je biran Sreten Vukosavljević, poznati sociolog i univerzitetski profesor u Beogradu, rodom iz Prijepolja, kao i trojica potpredsjednika: muftija Murat ef. Šećeragić, Dušan Ivović i Mirko Ćuković. Na Skupštini je ispred ZAVNOS-a za delegata da prisustvuje ispred ZAVNOS-a na Drugom zasjedanju AVNOJ-a u Jajcu 28. i 29. novembra 1943. godine biran Muhamed Hadžismailović iz Pljevalja. Osporavanje postojanja ZAVNOS-a pojavilo se kod jednog dijela članova NOP-a. na inicijativu Milovana Đilasa, Moše Pijade i Voje Lekovića na sjednici u Novom pazaru 29. marta 1943. godine donešena je odluka o ukidanju ZAVNOS-a. Time je sandžaku onemogućen autonomni položaj u okviru buduće FNRJ. Poslije Drugog svjetskog rata od 1945. godine Pljevlja ulaze u sastav Republike Crne Gore. Tako je bilo do 21. maja 2006. godine kada Crna Gora postaje međunarodno priznata država i u čijem sastavu su Pljevlja.

U poslijeratnom periodu grad i okolina postali su centar rudarstva (ugalj, olovo i cink), šumarstva i jedno vrijeme tekstilne industrije. U posljednjim decenijama XX stoljeća izgrađena je i Termoelektrana. Ljudi grada i okoline pored zaposlenja u industrijskim preduzećima bave se zanatstvm, trgovinom, zemljoradnjom, stočarstvom U gradu i okolni nalazi se više osnovnih i srednjih škola, kao i isturena odjeljenja fakulteta iz većih centara. U poslijeratnom periodu osnovana je i Međurepublička zajednica za kulturu sa sjedištem u Pljevljima. U centru grada je Dom kulture sa više obrazovnih i kulturnih institucija. Gradski park Vodice, kanjon Tare, kanjon rijeke Drage, planina Ljubišnja, visoravan Kosanica, meanderi ćehotine i izvor Breznice čine Pljevlja zanimljivom turističkom destinacijom.Iako se u posljednjim decenijama bilježi smanjenje stanovništva zbog migracije u razvijenije sredine Pljevlja su i dalje grad koji je imao svoju sjanu prošlost i imaju perspektivu u budućnosti.