Istorija Novog Pazara za institut

Novi Pazar nalazi se u jugozapadnom delu Srbije okruženo visokim planinama Golijom, Rogoznom, Mokrom gorom, Giljevom, Ozrenom, Javorom i Pešterskom visoravni. Brojne reke, pećine, kao i termalni izvori toliko su privlačni da ih vredi videti i doživeti. Novi Pazar smešten je u zvezdastoj Novopazarskoj doliniu, na obalama reka: Jošanice, Trnvaske, Raške, Deževske, Banjske i Ljudske, sa sto naseljenih mesta i sa oko 120.000 stanovnika, oduvek je bio ekonomski i kulturni centar ovog područja. Grad Novi Pazar sa okolinom imao je vrlo značajnu istorijsku prošlost. Na području Novopayarske doline naseljevali su se Iliri, Kelti, Grci, Rimljani, Vizantinci, slovensko stanovništvo. Sloveni su nastanili prostor Balkanskog poluostrva početkom sedmog veka. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina reke Raške. Tu je ubrzo formiran Srpski plemenski savez, iz koga je u dvanaestom veku konstituisana nezavisna srpska država Raška, čiji je tvorac bio veliki župan Stefan Nemanja, rodonačelnik srpske dinastije Nemanjića.

Nemanja i njegovi naslednici Stefan Prvovenčani, Radoslav, Vladislav, Uroš I i Dragutin imali su svoje prestonice u Rasu, Deževi i Jeleču, koje su se nalazile u neposrednoj blizini današnjeg Novog Pazara. U periodu dok su u dolini Raške postojale županija, kraljevine i carevine Razvijala se nezavisna srpska država i nastali su brojni spomenici kulture koji danas čine deo svetske kulturne baštine. Ovom prilikom treba pomenuti Petrovu crkvu, manastir Đurđevi stupovi, manastir Sopoćani, kao i srednjovekovne gradove Ras i Jeleč. Neposredno, 7 dana posle Kosovske bitke, 5. jula 1389. godine Osmanlije su prodrli u dolinu reke Raške, i na ušću reke Jošanice u Rašku ― na desnoj obali Raške i levoj obali Jošanice, Isabeg je postavio voj šator, gde je Isa beg Ishaković podigao Isabegov hamam, razvio vojno palisadno utvrđenje, iz koga se razvio šeher Novi Pazar i to je temelj današnjem gradu Novom Pazaru, koji se prvi put pominje 1461. godine u Dubrovačkim dokumentima.

Osmanlijska vojska se konačno povukla nakon Prvog balkanskog rata 1912. godine. Spomenici Islamske kulture su mnogobrojni i raznovrsni: preko 50 džamija – najleše su Altun Alem džamija i Bor džamija; veliki broj nišana, nadgrobnih spomenika; turbeta, hamama, hanova, karavan saraja, novopazarski bedemi, vojne kule motrilje i mnogobrojnu pisanu dokumentaciju: monografije, alhamijado književnost, ilahije. Na području Novog pazara nastala su velika dela: Vukanovo jevanđelje – početak XII veka, Divan autora Ahmeda Valia, Sopoćanski pomenik XV – XVII vek i mnoga druga dela. Novi Pazar postao je veliki vojni, zanatski, privredni, kulturni, verski i turistički centar. Novi Pazar je postao centar Novopazarskog sandžaka i Novopazarskog vilajeta. U XX veku postao je privredni, trgovački i kulturni centar Sandžaka. Područje Novopazarskog sandžaka je od Prvog balkanskog rata jedan deo teritorije Kraljevine Srbije: Novi Pazar, Sjenica, Nova Varoš, Prijepolje, Priboj i Tutina; a Crnoj Gori su pripali: Pljevlja, Bijrlo Poljer, Berane, rožaje, Andrijevica, Plav i Gusinje.

U periodu izme|u dva svetska rata Novi Pazar je preživljavao izuzetno teške trenutke, jer su ostaci feudalizma kočili njegov ekonomski, politički i kulturni razvoj. U Prvom svetskom ratu pripadao je austrougarskoj okupacionoj zoni. Život u gradu je posebno normalizovan, bez učešća Srba. Za vreme Prvog svetskog rata novim Pazarom upravljali su predsednici: Hamid-aga Ćilerdžić i Riza beg Muratbegović. Između dva svetska rata smenjivali su se razni predsednici. U Drugom svetskom ratu Novim Pazarom rukovodili su predsednici: Ahmed Daca i Jonuzaga Mulahodović.

U gradu su delovala dva kulturno- prosvetna društva „Tarik“ i „Skenderbeg“. Stradanja stanovništva svih nacionalnosti su bila velika, naročito nakon oslobođenja, jer zbog pripadnosti raznim antikomunističkim grupama i vojskama , stanovništvo je streljano. Novi Pazar je od 5. decembra 1944. godine bio centar Sandžaka jer su se u gradu nalazili AVNOS, Vojna oblasna komanda za Sandžak, AFŽ za Sandžak, Crveni krsta za Sandžak, JNOF za Sandžak. U Ovom gradu je održano Drugo zasedanje AVNOS-a, 29. marta 1945. godine, kada je ukinut i srezovi podeljeni između Srbije i Crne Gore. Za vreme Drugog svetskog rata, Novi Pazar bio je okupiran od strane nemačkih vojnih jedinica. Po zavr{etku Drugog svetskog rata dolazi do velikog privrednog razvoja ovog kraja a Novi Pazar danas predstavlja značajan privredni, kulturni i turistički centar.