Gusinje

Život ljudi na prostoru Gusinja svjedoče mnogi praistorijski spomenici, što nam govori da je prostor bio naseljen i u praistoriji. Crteži u kamenu na planini Volušnici, pećinski crteži na Vezirovoj bradi, kao i sunčani sat pronađen na planini Talijanki, između Popadije i Volušnice, govore da su na ovom području oduvijek vladali povoljni uslovi za život. Pisana dokumenta spominju Gusinje kroz zapise dubrovačkih trgovaca kao karavansku stanicu, jer je ovo bio najpovoljniji prelaz između Crnomorskog i Jadranskog basena u širem okruženju, pa su od nekadašnje Duklje (današnje Podgorice), rimski putevi dolinom Cijevne, preko gusinjske doline išle prema Istanbulu.

O važnosti gusinjske doline svjedoči i utvrđenje na brdu Jerina, odnosno Jerin grad sa velikim grobljem iz tog perioda u selu Martinoviće, odakle je kontrolisan putni pravac dolinom Lima, prema Crnom moru i dolinom Cijevne, prema Jadranskom moru. Gusinje svoj urbani razvoj stiče u periodu Osmanskog carstva, kada je i ustanovljeno kao urbana cjelina sa ekonomskim centrom – čaršijom u obliku slova “U” i mahalama koje se pružaju radijalno od istoka prema zapadu. Sve mahale izlaze na čaršiju, a povezane su “Tršelj” mahalom iz koje se pružaju putevi prema Skadru (zapadno), prema Istanbulu (istočno). Od Kršle (kasarna), utvrđenja koje je bilo najveće u okruženju, prema Istanbulu ide Carska džada, preko Plava, Peći, Đakovice, Skoplja do Istanbula, jer je u tom periodu Gusinje bilo kaza – kapetanija. Od 1455. godine, Gusinje je pod Osmanskom upravom, a kao administrativni centar Osmanskog carstva od 1612. godine, kada je urbano ustanovljeno do 1912. godine, kada po dogovoru vlasti prilazi Crnoj Gori.

Gusinje je u ovom periodu pod Bosanskim vilajetom, a bilo je upravni centar (kaza, srez, kapetanija, kadiluk). U geografiji Kosovskog vilajeta, objavljenoj 1852. godine, piše da je Gusinje velika kasaba koja ima oko 1500 kuća, 5 džamija, 8 vjerskih škola, visoku medresu; čaršija je brojila oko 350 dućana, 7 hanova, 27 kafečajnica. Francuski konzul Ekar posjetio je Gusinje 1859. godine i upisao u svoju bilježnicu da Gusinje ima oko 350 dućana, a Gusinjani su za njegov pojam vješti trgovci. Prema podacima Velimirovića iz 1893. godine, Gusinje broji oko 1600 domova, 5 džamija, 4 hana, 240 dućana, a Gusinje sa okolinom broji 23804 stanovnika. Doktor Jovan Cvijić je u Gusinju boravio od 1906. do 1908. godine i zabilježio da urbani dio Gusinja broji 6202 stanovnika. U to vrijeme Novi Pazar broji 13847, Sjenica 3882, Pljevlja 3895, Bijelo Polje 3452, Prijepolje 3895, Berane 2947, Rožaje 2523 i Nova Varoš 2707. Posebno važnu ulogu gusinjskog kraja igra Berlinski kongres, na kome su velike sile Gusinje s okolinom dodijelile Crnoj Gori u okviru sedmog proširenja Crne Gore.

Zbog nepristajanja Gusinjana na ovu odluku događa se značajan broj bojeva u pokušaju crnogorske vojske da osvoji Gusinje (Boj na Nokšiće, Boj na Greben…). Gusinje od 1878. do 1912. godine, kada prilazi Crnoj Gori, funkcioniše kao samostalan grad, naslonjen na Osmansko carstvo. Odluka velikih sila se značajno odražava na političko, ekonomsko i kulturno propadanje Gusinja. Od streljanja biranih Gusinjana (oko 700) na Previji 1913. godine, preko pokrštavanja, oduzimanja imovine, do oduzimanja političke uprave, opštine Gusinje, 1954. (kroz formu da se privremeno seli administracija u Plav), paljenja opštinske arhive u 3 navrata, dok nije potpuno spaljena, a potaknuto odnosom velikih sila prema Gusinju, jer je Austrougarska 1914. godine srušila Kršlu, bez obzira što nijesmo pružali otpor prema okupacionim vlastima, oduzela žito i stoku, tako da u ovim krajevima to naši stari pamte kao “gladne godine”. Takav odnos novih vlasti od 1912. na dalje, proizvode migracije. 1912, 1914, 1919, 1925, 1933, 1936, 1962. – Turska i Albanija. Krajem šezdesetih godina Gusinjani počinju da se sele prema SAD-u. U okviru SFRJ, od 1945. do 1989. godine, Gusinjani sele prema Plavu, Beranama, Podgorici, primorju, Peći, Prištini, Sarajevu, Sloveniji itd. Ratna dešavanja u bivšoj Jugoslaviji i vojni pozivi tjeraju Gusinjane širom Evrope i svijeta. Referendumom održanim 8. januara 2013. godine, Gusinjani se opredjeljuju za povraćaj statusa opštine, koja je vraćena na sjednici Skupštine Crne Gore 26. februara 2014. godine.
Gusinje 2014. godine broji oko 4500 stanovnika, toliko upisanih birača u biračke spiskove, sa osnovnom školom, zdravstvenom stanicom, Domom kulture, dvadesetak dućana, jednim hotelom, dvije zatvorene fabrike, 100 registrovanih firmi, čaršija upošljava oko 300 zapošljenih i 400 penzionera. Osnovni pravci razvoja današnjeg Gusinja su razvoj turizma i poljoprivrede, čemu će doprinijeti vraćanje statusa opštine i putnog pravca prema Skadru i Podgorici, kojim smo bili zatvoreni od 1948. do nazad desetak godina.

Područje Gusinja je geografski, ekonomski, politički i kulturološki kompaktna cjelina, obuhvata prostor od 157 km² sa 42 naselja i 10 katastarskih opština. Gusinje ima svoju narodnu igru “Ćamilja”, kolo “Alaturko” i oko 200 lirskih narodnih pjesama, koje se pjevaju na dugi glas ili uz karaduzen (tamburu).